Naruszanie obowiązków związanych ochroną środowiska jako naruszenie obowiązków zawodowych

Nie ulega wątpliwości, że funkcjonowanie zarówno w obrocie gospodarczym, jak i w systemie zamówień publicznych wykonawców nierzetelnych, naruszających swoje podstawowe obowiązki zawodowe, czy nie realizujących w sposób należyty powierzonych im zadań, jest zjawiskiem wysoce niepożądanym, które w istotny sposób zakłóca ten rynek.

Na szczęście ustawodawca zdaje się dostrzegać problem nierzetelnych wykonawców w zamówieniach publicznych i daje zamawiającym środki prawne do przeciwdziałania takiemu zjawisku.

Mówiąc o podstawach prawnych do wykluczenia z postępowania o udzielenie zamówienia wykonawców nierzetelnych, warto zwrócić uwagę na dwa przepisy ustawy z 11.09.2019 r. – Prawo zamówień publicznych – dalej „ustawa Pzp”, tj. art. 109 ust. 1 pkt. 5 ustawy Pzp oraz art. 109 ust. 1 pkt. 7 ustawy Pzp.

Co ważne jednak i o czym pamiętać muszą zamawiający, o zastosowaniu każdej z fakultatywnych przesłanek wykluczenia z postępowania zamawiający powinien poinformować w ogłoszeniu o zamówieniu i dokumentach zamówienia (np. w specyfikacji warunków zamówienia). Brak informacji oznacza natomiast, że przesłanki fakultatywne nie będą w danym postępowaniu stosowane.

Z punktu możliwości wykluczenia wykonawców ze względu na naruszanie przez nich ich obowiązków związanych z ochroną środowiska należy rozpatrzeć art. 109 ust. 1 pkt. 5 ustawy Pzp.

W tym przypadku chodzi o możliwość wykluczenia z postępowania o udzielenie zamówienia wykonawcy naruszającego swoje obowiązki zawodowe. Jak stanowi art. 109 ust. 1 pkt. 5 ustawy Pzp z postępowania o udzielenie zamówienia zamawiający może wykluczyć wykonawcę, który w sposób zawiniony poważnie naruszył obowiązki zawodowe, co podważa jego uczciwość, w szczególności gdy wykonawca w wyniku zamierzonego działania lub rażącego niedbalstwa nie wykonał lub nienależycie wykonał zamówienie, co zamawiający jest w stanie wykazać za pomocą stosownych dowodów.

W powszechnej świadomości osób zajmujących się zamówieniami przyjęło się, że wykonawcą nierzetelnym (czyli naruszającym swoje obowiązku zawodowe) jest ten, który otrzymuje kary umowne, rozwiązuje się z nim umowę o udzielenie zamówienia, wyrządza szkodę zamawiającemu, czyli narusza swoje obowiązki związane z realizacją umów (nie tylko tych w zakresie zamówień publicznych).

Co oznacza naruszenie obowiązków zawodowych?

Natomiast przepis art. 109 ust. 1 pkt 5 ustawy Pzp nie definiuje naruszenia obowiązków zawodowych. Jego interpretacja zatem powinna być dokonywana zgodnie z regułami prowspólnotowej wykładni, a więc poprzez umożliwienie instytucji zamawiającej ocenę uczciwości i rzetelności każdego z wykonawców ubiegających się o udzielenie zamówienia.

Art. 109 ust. 1 pkt. 5 ustawy Pzp jest w rzeczywistości dużo bardziej pojemny i z pewnością nie ogranicza się wyłącznie do naruszeń w zakresie realizowanego zamówienia. Nienależyte wykonywanie zamówień jest tylko przykładem (tak m.in. wskazuje się w wyroku KIO z dnia 9 maja 2023 r.; KIO 1118/23).

Jak również wyjaśnia Krajowa Izba Odwoławcza w wyroku z dnia z dnia 11 lipca 2022 r. (KIO 1606/22) przesłankę wykluczenia stanowiącą podstawę zarzutu w zakresie w jakim mowa jest o naruszeniu obowiązków zawodowych rozumie się w ten sposób, że chodzi zarówno o naruszenie ustawy, norm deontologicznych obowiązujących w zawodzie wykonywanym przez wykonawcę (np. Kodeks Etyki Lekarskiej, Kodeks Etyki Radcy Prawnego), jak i umowy. W ocenie KIO jako naruszenie obowiązków zawodowych należy również zakwalifikować naruszenia zobowiązań środowiskowych lub społecznych, naruszenia reguł konkurencji albo praw własności intelektualnej lub przemysłowej. Jak dalej wywodzi KIO w niniejszym wyroku jako zawinione i poważne naruszenie obowiązków zawodowych można zakwalifikować naruszenie przepisów prawa zamówień publicznych gwarantujących przestrzeganie zasad udzielania zamówień publicznych.

Za naruszenie obowiązków zawodowych uzasadniających wykluczenie na podstawie art. 109 ust. 1 pkt. 5 ustawy Pzp można również uznać naruszenia przepisów z zakresu ochrony środowiska (m.in. ustawa o odpadach), w tym decyzje administracyjne, dowody w postaci raportu z kontroli, informacji z portalu. W wyroku z dnia z dnia 15 lutego 2023 r. (KIO 279/23) Krajowa Izba Odwoławcza co prawda stwierdziła, że zamawiający nie miał podstaw do oceny zdarzeń naruszających obowiązki w zakresie ochrony środowiska ze względu na to, że nie wprowadził przesłanki wykluczenia z art. 109 ust. 1 pkt. 5 ustawy Pzp, jednak z treści uzasadnienia tego wyroku można wnioskować, że KIO wzięłaby pod uwagę takie okoliczności jak naruszenie obowiązków w zakresie ochrony środowiska.

Biorąc pod uwagę powyższe, z pewnością można wskazać wiele okoliczności, które klasyfikowane będą jako naruszenie obowiązków zawodowych. Jako takie zachowania wskazać można m.in.:

• uchybienia w zakresie przestrzegania przepisów dotyczących ochrony środowiska;
• uchybienia przez przedsiębiorcę występującego w roli pracodawcy obowiązkom pracowniczym (gdyż dotyczy wprost sfery wykonywania działalności gospodarczej przez tego przedsiębiorcę);
• naruszenia w zakresie prawa budowalnego;
• naruszenie norm deontologicznych obowiązujących w zawodzie wykonywanym przez wykonawcę (np. Kodeks Etyki Lekarskiej, Kodeks Etyki Radcy Prawnego);
• naruszenia reguł konkurencji;
• naruszenie praw własności intelektualnej lub przemysłowej;
• informacje o nieprawidłowościach przy realizacji projektów UE (np. w związku z nałożeniem na beneficjenta korekty finansowej).

Obowiązki przedsiębiorcy związane z ochroną środowiska

Przedsiębiorcy mają szereg obowiązków związanych z ochroną środowiska. Aktualnie obowiązujące akty prawne z zakresu ochrony środowiska tworzą obszerny zbiór przepisów, nakazów i zakazów, a także sankcji, które grożą za niedopełnienie obowiązków.

Odpowiedzialność względem szkód poczynionych w środowisku regulują nie tylko szczegółowe ustawy, ale również Kodeks karny czy Kodeks wykroczeń. Działania ustawodawców mają na celu zwiększenie odpowiedzialności za powierzone dobro, którym jest środowisko naturalne, a liczna sankcje (w tym głównie finansowe) mają za zadanie odstraszać potencjalnych zanieczyszczających środowisko czy podmioty działające na jego niekorzyść, a także ograniczać tzw. szarą strefę. Tym bardziej zasadne wydaje się również „karanie” wykonawców naruszających swoje obowiązki w zakresie ochrony środowiska na gruncie prawa zamówień publicznych.

Jako przykłady działań oznaczających naruszenie w zakresie ochrony środowiska można wskazać m.in.:

• prowadzenie działalności bez wpisu w rejestrze BDO, czy nieumieszczanie numeru rejestrowego BDO na dokumentach sporządzanych w związku z prowadzoną działalnością, np. na fakturach, paragonach itp. (za co grozi administracyjna kara pieniężna od 5.000 do 1.000.000 zł);
• nieprzedłożenie marszałkowi województwa w terminie do 31 marca za poprzedni rok kalendarzowy wykazu zawierającego informacje o zakresie korzystania ze środowiska (tzw. opłaty środowiskowe)
• niepoinformowanie WIOŚ o planowanym terminie oddania do użytkowania lub zakończenia rozruchu (na 30 dni przed ww. terminami);
• brak uiszczenia opłaty produktowej (za wprowadzanie zużytego sprzętu elektrycznego);
• umieszczanie zużytych baterii i akumulatorów razem z innymi odpadami;
• niezłożenie rocznego sprawozdania o produktach, opakowaniach i o gospodarowaniu odpadami;
• nieskładanie corocznego raportu KOBIZE (obowiązek ten dotyczy zarówno dużego zakładu, który posiada na swoim terenie instalacje, takie jak ciepłownie, lakiernie, jak również małego przedsiębiorstwa, które korzysta z klimatyzacji czy ze służbowych aut).

Działanie zawinione i poważne

Jednocześnie należy pamiętać, że przesłana wykluczenia określona w art. 109 ust. 1 pkt. 5 ustawy Pzp abstrahuje od tego, co jest przyczyną naruszenia obowiązków wykonawcy, zawężając jednak odpowiedzialność wykonawców do poważnego i zawinionego naruszenia tych obowiązków. Z kolei „wina” zgodnie ze stanowiskiem doktryny oraz orzecznictwa może być kwalifikowana jako umyślna (wykonawca chce wywołać określone skutki lub godzi się na ich wystąpienie) lub jako nieumyślna (niedbalstwo, lekkomyślność) – wykonawca przewidywał możliwość wystąpienia bezprawnych następstw swego zachowania, lecz bezzasadnie przypuszczał, że ich uniknie lub nawet nie przewidywał możliwości wystąpienia takich skutków, ale powinien i mógł je przewidzieć.

Zwykle naruszenie obowiązków zawodowych jest zawinione i poważne, jeżeli zachowanie danego wykonawcy wykazuje zamiar uchybienia lub stosunkowo poważne niedbalstwo z jego strony. Wagę niedbalstwa należy odnosić zarówno do postawy danego wykonawcy, jak i obiektywnych skutków naruszenia oraz jego wpływu na utratę zaufania do danego wykonawcy. Można założyć istnienie tego rodzaju wpływu, gdy naruszenie dotyczy dóbr prawnych znajdujących się pod ochroną karną lub powoduje albo może spowodować znaczne szkody. Zawinione i poważne naruszenie obowiązków zawodowych wchodzi w grę przede wszystkim w przypadku skazania, nawet nieprawomocnego, za czyn zabroniony związany z działalnością zawodową wykonawcy. Również niewykonanie zobowiązań umownych przez wykonawcę można co do zasady uznać za poważne naruszenie obowiązków zawodowych (wyrok KIO z dnia 11 lipca 2022 r.; KIO 1606/22).

Jak pozyskać informacje o naruszeniach w zakresie ochrony środowiska?

Zacząć należy od tego, że następstwem korzystania z zasady jawności w zamówieniach publicznych i w życiu publicznym jest prawo użycia uzyskanych wiadomości w ramach starań o zgodny z prawem przebieg postępowania i jego wynik, z natury rzeczy korzystny dla zainteresowanego. Wykonawca może zatem podjąć aktywność w sygnalizacji zamawiającemu możliwych błędów w ofercie konkurenta. To, że taka możliwość nie jest wprost wyartykułowana w przepisach ustawy Pzp nie znaczy, że staje się ona niedozwolona (tak m.in. wyrok KIO z dnia 9 października 2023 r.; KIO 2749/23).

Niewątpliwie katalog zachowań, które mogą być zakwalifikowane jako naruszenie obowiązków zawodowych, jest naprawdę szeroki. Jednak najtrudniejsze wydaje się pozyskanie tego typu informacji – zarówno przez zamawiających dokonujących oceny wykonawców, jak i przedsiębiorców, którzy poszukują informacji o swojej konkurencji.

Temu właśnie służy jedyna w Polsce baza wykonawców, w stosunku do których mogą wystąpić podstawy do wykluczenia, działająca w ramach programu Asystent Postępowania.

Baza wykonawców to:

• ponad 63.000 wysłanych wniosków o dostęp do danych o wykonawcach;
• ponad 5000 wykonawców: którym wymierzono kary umowne, z którymi rozwiązano umowę, którzy wyrządzili szkodę zamawiającemu, których pozwano lub którzy zostali wykluczeni z postępowania w związku z wprowadzeniem zamawiającego w błąd.

Ale nasza baza danych o wykonawcach ciągle się rozwija. Cały czas chcemy dostarczać naszym klientom nowych informacji o rynku zamówień publicznych.

Dlatego w najbliższym czasie planujemy rozszerzyć zakres bazy o informacje o:

• naruszeniach w zakresie ochrony środowiska;
• naruszeniach w zakresie prawa pracy oraz warunków pracy;
• naruszeniach budowlanych;
• naruszeniach w zakresie nieprawidłowości przy realizacji projektów UE.
  Naszym celem jest dostarczenie jak największej ilości danych, które pozwolą zamawiającym wybierać rzetelnych i wiarygodnych wykonawców!

Więcej informacji na stronie:

Baza wykonawców, w stosunku do których mogą wystąpić podstawy do wykluczenia